Sterke stijging van de klachten van familiaal geweld in Corona tijden
De Vlaamse hulplijn voor geweld en misbruik 1712 meldde deze week dat vele politiezones en parketten meer klachten over familiaal geweld krijgen. Vorige week kreeg de hulplijn zelfs 70% meer oproepen in vergelijking met de eerste week waarin de coronamaatregelen van kracht waren. Die oproepen gingen over bijna dubbel zoveel (mogelijke) slachtoffers van geweld. Voor de organisatie is de reden duidelijk: mensen moeten noodgedwongen de hele dag in hun eigen gezin functioneren, hetgeen voor een gevaarlijke cocktail zorgt die kan leiden tot een escalatie van familiaal geweld. Een kleiner sociaal netwerk, minder sociale controle en sociaal isolement zijn dan ook risicofactoren voor familiaal geweld. Slachtoffers zien gedurende de corona-maatregelen bovendien veiligheidsbarrières wegvallen en verschillende opvangcentra voor slachtoffers zijn gesloten.
Wat kan je als (getuige van een) slachtoffer van familiaal geweld concreet ondernemen?
1. Maak je thuis veiliger: zorg voor structuur, jezelf en elkaar
Slachtoffers dienen vanop afstand geholpen te worden, nu directe hulpverlening wegvalt, op de manieren die hierna besproken zullen worden. Zelf kan je zoveel als mogelijk escalaties trachten te voorkomen door elkaar als gezin onder de gegeven uitzonderlijke omstandigheden voldoende ruimte te geven. “Zorg voor structuur, jezelf en elkaar”, adviseert hulplijn 1712. Deel dus bijvoorbeeld samen de dag in, beweeg voldoende en geef elkaar ruimte. Gevoelens moeten geuit worden, ook wanneer je boos bent. Wanneer er spanningen en conflicten ontstaan, kan je ze vervolgens best bespreken: wat maakt een gezinslid boos of net rustig? Welke oplossingen stellen jullie voor? Vanzelfsprekend is dit vaak niet voldoende, doch kan het in sommige gevallen wel reeds de lont uit het kruitvat halen of voorlopig voor meer ademruimte en een minder gespannen sfeer zorgen.
2. Praat erover met iemand die je vertrouwt
Zoek steun bij iemand uit je directe omgeving: praten met een goede vriend, een familielid, een collega of een buur is een belangrijke eerste stap. Het kan een enorme opluchting zijn om jouw verhaal te delen en niet alleen te hoeven dragen.
Ook de huisarts kan je in vertrouwen nemen. Jouw arts heeft beroepsgeheim: zonder jouw toestemming mag niets van wat je vertelt naar buiten worden gebracht. Een arts kan een luisterend oor bieden en bespreken welke stappen er ondernomen kunnen worden, waarover je nog steeds zelf beslist. Daarnaast kan de huisarts ook (fysische en psychische) letsels vaststellen en eventueel een attest van arbeidsongeschiktheid opstellen, hetgeen van belang kan zijn in het kader van een onderzoek. Indien nodig kan tijdens het weekend of op feestdagen ook een dokter van wacht of huisartsenwachtpost gecontacteerd worden.
Mogelijks zijn ook baby’s of (jonge) kinderen getuige van familiaal geweld, hetgeen grote gevolgen kan hebben op hun welbevinden. Praten met je kind helpt: geef antwoord op zijn/haar vragen in een begrijpelijke taal. Een zo normaal als mogelijke gang van zaken kan opnieuw hervat worden, om het vertrouwen van het kind te herstellen. Ook andere personen die jij en jouw kind vertrouwen, kunnen steun bieden en desgevallend voor melding zorgen, indien de situatie niet betert.
Vooral in deze specifieke periode, is voor het sociale netwerk van een slachtoffer een belangrijke rol weggelegd. Uw betrokkenheid en solidariteit als getuige zou nu nog groter mogen zijn dan in normale omstandigheden. Houd dus op regelmatige tijdstippen contact met een mogelijk slachtoffer, ook al zou dit aanvoelen als een inmenging in het privéleven van de ander. Als het escaleert, mag je zeker niet twijfelen om zelf stappen te ondernemen, zoals het bellen van de politie.
3. Maak gebruik van digitale hulpkanalen: bel of chat
Tijdens de coronamaatregelen zijn telefonische en digitale alternatieven via sociale mediakanalen of videobellen dè manier geworden om snel hulp en advies te krijgen.
Op een veilig moment kan gemakkelijk met een hulpverlener gepraat worden: bijvoorbeeld bij Awel, Tele-Onthaal, 1712, nupraatikerover.be, CLB-chat, JAC-chat… Je kan jouw vragen stellen of je hart luchten, waarbij de hulpverlener aandachtig naar jouw verhaal zal luisteren en advies geeft.
Ook de hulplijn 1712 blijft tijdens de coronacrisis bereikbaar via telefoon of chat. De chat- en telefonische openingsuren en de interne capaciteit zijn zelfs uitgebreid als antwoord op de huidige omstandigheden: de 1712-chat is open van 13 tot 20 uur (van maandag tot donderdag), een verdrievoudiging van het aanbod. Vanaf maandag 20 april voorziet 1712 ook in een tijdelijke uitbreiding van de telefonische permanentie van 17 tot 18 uur. Wie het nummer 1712 belt, kiest zijn provincie en wordt doorverbonden met een hulpverlener. Het gesprek is gratis en discreet: je oproep naar 1712 verschijnt niet op de telefoonrekening en je hoeft bovendien niet te zeggen wie je bent. Ook na een chat-sessie kan je de geschiedenis hiervan opnieuw wissen.
Wat indien de situatie escaleert?
1. Bel bij een noodsituatie de politie op 101 of medische noodhulp (ambulance) op 112
Als er directe nood is: bel het alarmnummer 112. Je kan ook dag en nacht bij de politie terecht via het nummer 101. Dit nummer is alleen voor noodgevallen. De politie is opgeleid om met huiselijk geweld en kindermishandeling om te gaan. De operatoren in de noodcentrale stellen je gerust, vertellen je wat je moet doen en ze verwittigen de nodige hulpdiensten.
Bij de bevraging van de melder zal nagegaan worden of er wapens gebruikt werden/aanwezig zijn en of er onmiddellijk gevaar dreigt. Men zal ook nagaan of er kinderen in de woning aanwezig zijn en of de verdachte nog aanwezig is. Elke melding of aangifte van een mogelijk feit van familiaal geweld, wordt geregistreerd in het informaticasysteem bij de politie als ‘IFG-aangifte’ (intra-familiaal geweld).
In geval van een politietussenkomst ter plaatse zal door de aanwezige ploeg getracht worden de toestand onder controle te krijgen, alsook het verlenen van een gepast gevolg aan de vraag tot politiehulp. De tussenkomende ploeg verzamelt informatie en voert enkele dringende maatregelen uit, waarvan de meest voorkomende zijn: het verlenen van bijstand aan het slachtoffer, het afzonderen van de partijen en het vatten en zo snel mogelijk verhoren van de pleger.
2. Aangifte
Het zal als slachtoffer vaak moeilijk zijn om over het geweld te praten, je kent de dader immers meestal heel goed. Het is echter pas wanneer je aangifte doet van de feiten, dat de politie een onderzoek kan starten. Naar aanleiding van de aangifte, zal de politie jou als slachtoffer (of getuige) verhoren. De vragen die gesteld zullen worden gaan over de feiten, de medische, psychologische of materiële gevolgen, de familiale context, feiten die zich vroeger hebben voorgedaan (waar al dan niet aangifte van werd gedaan), de levensomstandigheden van het koppel/familie, alsook de intenties of toekomstplannen van jou of het slachtoffer. Van het verhoor wordt een proces-verbaal gemaakt waarvan je een kopie krijgt.
Bij fysiek geweld zal de politiebeambte bovendien vragen om aan de getuigenis een medisch attest van de opgelopen wonden toe te voegen. Bij seksueel geweld zal er gevraagd worden of jij jezelf of de kleren die je droeg tijdens de geweldfeiten, gewassen hebt. Deze vraag is noodzakelijk omdat door het wassen bewijsmateriaal verloren kan zijn gegaan. Bovendien kan je aangeven of je een geneeskundig onderzoek wenst te ondergaan, indien dit nuttig is voor het verzamelen van de bewijzen. De politie zal de processen verbaal en het dossier overmaken aan het parket, dewelke zal beslissen wat er met de aangifte en het dossier zal gebeuren. Familiaal geweld zal in veel gevallen een misdrijf uitmaken: opzettelijke slagen en verwondingen, misbruik van vertrouwen en oplichting, aanranding van de eerbaarheid, huisvredebreuk, bedreiging onder bevel of voorwaarde, belaging, schuldig verzuim… Het is echter de Procureur des Konings (parket) of de onderzoeksrechter die beslissen voor welk misdrijf ze de dader eventueel zullen laten vervolgen.
Het neerleggen van een klacht kan niet enkel bij de politie, doch onder bepaalde voorwaarden ook bij het parket of eventueel in handen van de onderzoeksrechter via een klacht met burgerlijke partijstelling.
3. Uithuisplaatsing en contactverbod
Als één of meerdere huisgenoten ernstig en onmiddellijk gevaar lopen door de aanwezigheid van een meerderjarige, kan de procureur des Konings deze persoon een huisverbod opleggen. Het huisverbod is een plaats- en contactverbod en geldt voor maximum veertien dagen. Door een plaatsverbod krijgt de dader het verbod op een bepaalde plaats te komen, hetgeen zich kan uitstrekken tot één straat of een park, maar ook tot een volledige gemeente. Bij een contactverbod is het voor de pleger ook verboden om jou via telefoon, e-mail of dergelijke te contacteren. Hiermee wordt tijdelijk de impact van de dader op de partner en kinderen zo veel mogelijk beperkt.
Ook tijdens de coronacrisis moet het verplicht verlaten van de woning nog altijd mogelijk zijn, eventueel in combinatie met een contactverbod met de andere gezinsleden. Indien de dader zich hier niet aan houdt, dan kan deze gearresteerd worden en voor de onderzoeksrechter gebracht worden. Deze kan zelfs beslissen tot een aanhouding in de gevangenis tijdens het verdere verloop van het onderzoek, ook bijvoorbeeld wanneer er zich (opnieuw) ernstige feiten zouden voordoen. Het verbod kan door de familierechtbank eenmalig verlengd worden tot maximum drie maanden.
Hoewel tijdens deze crisis veel zittingen opgeschort worden, zou het tijdelijk huisverbod voor een dader moeten opgevolgd en waar nodig verlengd moeten kunnen worden. Ook het slachtoffer zelf kan voor de rechter een straat- en/of contactverbod vragen. Er zijn verschillende mogelijkheden om dit verbod te laten opleggen, bijvoorbeeld door het te eisen via een kort geding of een oproeping tot minnelijke schikking. Gehuwden en wettelijk samenwonenden kunnen voor de familierechtbank “dringende en voorlopige maatregelen” m.b.t. de persoon en de goederen van de echtgenoten/wettelijk samenwonenden en hun kinderen vorderen. De familierechter kan bijvoorbeeld beslissen dat de partijen afzonderlijk moeten gaan wonen en één partij machtigen om de andere partij uit de woning te laten zetten. De burgerlijke rechter doet aldus geen uitspraak over fout of schuld, maar legt enkel voorlopige maatregelen op, zoals een contactverbod. Het verbod kan afgedwongen worden via dwangsom of via de politie.
In tegenstelling tot de burgerlijke rechter zal een strafrechter wel uitspraak doen over de schuld. De veroordeelde kan een geldboete of een gevangenisstraf opgelegd krijgen, of bijvoorbeeld een straf bestaande uit het naleven van verschillende voorwaarden, waaronder bijvoorbeeld een absoluut contactverbod met het slachtoffer. Voor de strafrechter kan jij je als slachtoffer burgerlijke partij stellen en een schadevergoeding, voor o.a. materiële en morele schade, eisen.
4. Wat met de kosten? En krijg ik een schadevergoeding?
Indien via juridische weg stappen genomen dienen te worden: een uithuisplaatsing; dringende of voorlopige maatregelen of eventueel een burgerlijke partijstelling voor de strafrechter, gaan hier vanzelfsprekend kosten mee gepaard. Neem zeker contact op met uw verzekeringsmaatschappij. Het is mogelijk dat je een rechtsbijstandsverzekering hebt die tussenkomt in de gerechtskosten (bijvoorbeeld voor het ereloon van jouw advocaat, deskundigen, de kosten voor een kopie van het dossier…). Ook wij kunnen dit voor jou nagaan. Onderteken documenten van uw eigen verzekeringsmaatschappij en deze van de tegenpartij niet zomaar, maar lees deze steeds aandachtig na en vraag advies, bijvoorbeeld aan je makelaar of advocaat. In het kader van een procedure kan je als slachtoffer de rechtbank vragen om de dader te veroordelen tot een morele schadevergoeding, maar ook in de betaling van alle eventuele medische kosten, ook deze van bijvoorbeeld een psycholoog.
Gebruik van het codewoord “Masker-19” in coronatijden
Het aantal gevallen van huiselijk geweld stijgt niet enkel in België. Dit is overal in Europa (en waarschijnlijk in de hele wereld) opmerkelijk voelbaar door het corona-virus. In Spanje heeft men hiervoor een specifieke maatregel genomen. Zo kan een slachtoffer van familiaal geweld in Spanje het codewoord voor huiselijk geweld, ‘masker 19’ gebruiken in een apotheek. Het codewoord verwijst naar het coronavirus: Covid-19. Wanneer dit codewoord wordt gebruikt, verwittigt de apotheker de hulpdiensten dat er een slachtoffer is van huiselijk geweld en geeft het adres door. Het Vlaams Apothekers Netwerk (VAN) wil meewerken aan de detectie van huiselijk geweld en vraagt in België om het zogenaamde 'masker 19'-plan op te nemen in de Vlaamse Crisishulpnota. Het codewoord is in België momenteel nog niet echt gekend. Indien nodig, kan je het codewoord in de apotheek in je buurt uitproberen, doch is de kans groot dat deze niet zal weten wat je juist bedoelt. Er zijn, zoals net overlopen, wel heel wat andere alternatieven om in ons land familiaal geweld aan te kaarten. Heb je nood aan een gesprek? Contacteer een vertrouwenspersoon, je huisarts, CAW, of een ander hulpkanaal zoals hierboven vermeld. Ook kan je vanzelfsprekend terecht op ons kantoor met vragen over de juridische mogelijkheden en oplossingen voor familiaal geweld en de bespreking van wat in jouw geval de beste optie is. Zorg in tussentijd goed voor jezelf en je naasten.
